Sunday, September 2, 2012

(मार्क्‍सवाद, गांधीवाद, फुले-आंबेडकरवाद, भारतीय स्‍वातंत्र्य चळवळ व जगाची ओळख)

विषय
1. वर्ण व जातिव्‍यवस्‍थेचा उदय, व जातिअंताचा संघर्ष
2. फुले-आंबेडकर वाद
3. मार्क्‍सवाद
4. स्‍वातंत्र्य चळवळीचा इतिहास
5. संविधान निर्मिती, फाळणी व संस्‍थाने खालसा
6. 1950 चे जग
7. शीतयुद्धोत्‍तर जग
8. स्‍वातंत्र्योत्‍तर भारताची वाटचाल
मुद्दे व उपमुद्दे
· आधुनिक विचारसरणी या कल्‍पनावादी नसून भौतिकवादी आहेत
· समाजशास्‍त्र व निसर्गशास्‍त्रातला फरक
· मानवाचा इतिहास
o टोळी, गणसंस्‍था - प्राथमिक साम्‍यवाद, लोकशाही
o गुलामी, सरंजामशाही, भूदास
o भांडवलशाही – औद्योगिक क्रांती, युरोपातल्‍या राज्‍यक्रांत्‍या, आधुनिक लोकशाही तसेच स्‍वातंत्र्य, समता, बंधुता या मूल्‍यत्रयींचा उदय
o खाजगी मालकी, कुटुंबसंस्‍थेचा उदय, शासन
o पाया व इमला
· वर्णव्‍यवस्‍था – प्रारंभी गुण व कर्मावर आधारित समाज संघटन
· जातिव्‍यवस्‍था – भारतीय उपखंडातील वैशिष्‍ट्य, जातींच्‍या निर्मितीसंबंधीचा डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचा अनुकरणाचा सिद्धांत, जातीची लक्षणे
· जातिअंताची चळवळ
o बुद्धकाळ – गणसंस्‍था व राजेशाहीचा संधिकाल, बुद्धाचे जीवन व विचार
o संतांचे योगदान
o इंग्रजांच्‍या आगमनाबरोबर आलेल्‍या नवविचार व आर्थिक-भौतिक उलथापालथींनी जातिव्‍यवस्‍थेला दिलेला धक्‍का
o आ‍धी राजकीय की आ‍धी सामाजिक, हा वाद
o महात्‍मा फुले, छ. शाहू महाराज व डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे जातिअंतविषयक विचार व कार्य
o जातिव्‍यवस्‍थेचे आजचे स्‍वरुप व तिच्‍या अंताच्‍या चळवळीतले अडथळे
· महात्‍मा फुले व डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे जातिअंताव्‍यतिरिक्‍तचे कार्य व विचार
o म. फुले - स्त्रियांची शाळा, विधवांच्‍या बाळंतपणासाठीचा आश्रम, सत्‍यशोधक समाज
o डॉ. आंबेडकर – स्त्रियांविषयीचे विचार, हिंदू कोड बिल, अर्थ व समाजशास्‍त्रविषयक लेखन
· महात्‍मा गांधी व डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्‍या भूमिकांतले भेद, पुणे करार
· डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांची लोकशाहीबाबतची भूमि‍का व रिपब्लिकन पक्षाची संकल्‍पना
· आरक्षण
o दलित, आदिवासींना लोकसंख्‍येतील प्रमाणानुसार आरक्षण
§ राष्‍ट्रीय पातळीवरः दलित - 13 टक्‍के, आदिवासी - 9 टक्‍के (राज्‍यपातळीवर तेथील लोकसंख्‍येतील प्रमाणाच्‍या आधारे)
o 49 टक्‍क्यांपेक्षा अधिक राखीव जागा ठेवण्‍याची अनुमती घटना देत नसल्‍याने ओबीसींना 27 टक्‍के आरक्षण
o दलित, आदिवासींना शिक्षण, नोकरी व राजकीय प्रतिनिधीत्‍व यात आरक्षण आहे. ओबीसींना राजकीय प्रतिनिधीत्‍वाबाबत फक्‍त स्‍थानिक स्‍वराज्‍य संस्‍थांत आहे. लोकसभा, विधानसभांमध्‍ये नाही.
o स्त्रियांना स्‍थानिक स्‍वराज्‍य संस्‍थांमध्‍ये प्रारंभी 33 टक्‍के व आता 50 टक्‍के आरक्षण
§ लोकसभा व विधानसभेतील 33 टक्‍के आरक्षणासाठी राज्‍यसभेत विधेयक संमत, अजून लोकसभेची मंजुरी बाकी
§ लढा चिवट, सर्वपक्षीय पुरुषी विरोध
§ हे आरक्षण आधीच्‍या प्रत्‍येक आरक्षणाला उभा छेद देणार असल्‍याने दलित, आदिवासींच्‍या आरक्षणात 33 टक्‍के आरक्षण दलित, आदिवासी स्त्रियांना राहणार आहे. ओपनमध्‍ये ओपनमधील स्त्रियांना 33 टक्‍के आरक्षण असणार आहे.
o जातींची जनगणना
· मार्क्‍सवादाची सूत्रे व संकल्‍पना
o मार्क्‍स व एंगल्‍सच्‍या कालखंडाचे वैशिष्‍ट्य
o विरोधविकासवाद, ऐतिहासिक भौतिकवाद
o व्‍यापारी भांडवलशाही, औद्योगिक भांडवलशाही व वित्तिय भांडवलशाही
o साम्राज्‍यवाद, समाजवाद
o उत्‍पादन साधन
o वर्ग, विक्रेय वस्‍तू, श्रमशक्‍ती, क्रयशक्‍ती, वरकड, नफा
o भांडवलाचे केंद्रीकरण, उर्वरित समाजाचे दरिद्रीकरण
o अतिउत्‍पादनाचे अरिष्‍ट, मंदी
o शासनाचे 4 स्‍तंभ
o मानवाचा ज्ञात इतिहास हा वर्गसंघर्षाचा इतिहास
· सोव्हिएत युनियन व चीन मधील राज्‍यक्रांतीची तोंडओळख
· भारतीय स्‍वातंत्र्य चळवळ व समतेचा लढा
o 1623 – र्इस्‍ट इंडिया कंपनीचे भारतात आगमन, 1757- प्‍लासीची लढाई, अनेक राज्‍ये खालसा, 1857 चे बंड, र्इस्‍ट इंडिया कंपनी जाऊन राणीचे राज्‍य आले
o 1885 – राष्‍ट्रीय सभेची स्‍थापना, प्रशासकीय सुधारणांचा आग्रह, वार्षिक अधिवेशनांची सुरुवात
o वंगभंग (1905), मुस्लिम लीगची स्‍थापना, लो. टिळकांना 6 वर्षांची शिक्षा, गिरणी कामगारांचा संप, स्‍वदेशी, बहिष्‍काराची चळवळ, जहाल-मवाळ वाद
o हिंदू-मुस्लिम तणाव (1909), लखनौ करार (1916), होमरुल चळवळ, चंपारण सत्‍याग्रह, रौलेट अॅक्‍ट, जालियनवाला बाग हत्‍याकांड, असहकार चळवळ (1920), चौरीचौरा, सायमन कमिशन
o 1929 – संपूर्ण स्‍वातंत्र्याचा लाहोर येथील ठराव, सविनय कायदेभंग, दांडीयात्रा
o 1935 – पहिली प्रांतीय निवडणूक, जागतिक फॅसिझमला विरोध, 1942 – चलेजाव आंदोलन, 1946 – नाविकांचे बंड
o सिमला परिषद निष्‍फळ, धर्माधारित फाळणी निश्चित, बंगालमध्‍ये धार्मिक दंगली
o 1947 – स्‍वातंत्र्य व फाळणी
· भारतीय स्‍वातंत्र्य चळवळीतील महत्‍वाचे आयाम व घटना
o समाजसुधारणांच्‍या चळवळीः ईश्‍वरचंद्र विद्यासागर, राजा राममोहन रॉय, विठ्ठल रामजी शिंदे, गोपाळ गणेश आगरकर, ताराबाई शिंदे, पंडिता रमाबाई, महर्षी कर्वे
o सशस्‍त्र क्रांतिकारी चळवळीचे टप्‍पे
o कम्‍युनिस्‍ट पक्ष, राष्‍ट्रीय स्वयंसेवक संघ यांची स्‍थापना
o मीरत कट खटला
o ट्रेड युनियन कायदा संमत, गिरणी कामगारांचा 1928 चा ऐतिहासिक संप, 1939 चे महागाई भत्‍ता आंदोलन
o खान अब्‍दुल गफारखान, लाल डगलेवाल्‍यांची चळवळ, धर्माच्‍या आधारावर फाळणीला विरोध
o राष्‍ट्रीय भांडवलदार
o म. गांधी – अस्‍पृश्‍यता निवारण, स्त्रियांची चळवळीत भागिदारी, हिंदू-मुस्लिम ऐक्‍य, विश्‍वस्‍त संकल्‍पना, लढ्याची असहकार, सत्‍याग्रह ही नवी आयुधे, जीवनातल्‍या सर्व प्रश्‍नांभोवती संघटन
· संविधान निर्मिती, फाळणी व संस्‍थाने खालसा (1946 ते 1950)
o संविधान समितीची स्‍थापना, स्‍वरुप तसेच मतमतांतरांची घुसळण
o संस्‍थाने खालसा (500 च्‍या आसपास), प्रजा परिषदांची चळवळ (म्‍हैसूर, काठियावाड, ओरिसा), हैद्राबाद स्‍वातंत्र्य संग्राम, काश्‍मीर टोळीवाल्‍यांचे आक्रमण, भारतीय सैन्‍याचा हस्‍तक्षेप, 370 वे कलम
o फाळणीनंतरच्‍या प्रचंड दंगली व कत्‍तली, पूर्व व पश्चिम पाकिस्‍तानमधून लाखो निर्वासितांचे लोंढे व त्‍यांचे पुनर्वसन
o राष्‍ट्रीय स्‍वयंसेवक संघातर्फे हिंदूंचे संघटन, 1948 – म. गांधींची हत्‍या, तेलंगणा सशस्‍त्र उठाव, ईशान्‍य भारतातील आसाम व अन्‍य जमाती, टोळ्या प्रदेशांचे विलिनीकरणाचे प्रश्‍न
· 1950 चे जग
o 1945 – दुसरे महायुद्ध समाप्‍त, 1946 – अमेरिकेने जपानवर अणुबॉम्‍ब टाकले, युद्धामुळे युरोप खिळखिळे, अनेक गुलाम राष्‍ट्रे स्वतंत्र होण्‍याचा क्रम
o 1945 – संयुक्‍त राष्‍ट्रसंघाची स्‍थापना, 1949 – नाटो स्‍थापना, 1948 – गॅट करार, 1944 – आंतरराष्‍ट्रीय नाणेनिधीची स्‍थापना, जागतिक बँक
o 1955 – अलिप्‍ततावादी चळवळ, बांडुंग परिषद, पंचशील तत्‍त्‍व, भारताचा पुरस्‍कार
o शीतयुद्ध – अमेरिका, सोव्हिएत यांचे अनुक्रमे पाकिस्‍तान व अफगाणिस्‍तानात सैन्‍य, अमेरिकेची मूलतत्‍तवाद्यांना धार्मिक चिथावणी, शस्‍त्र व आर्थिक सहाय्य, प्रशिक्षण, तालि‍बान्‍यांचा उदय
· शीतयुद्धोत्‍तर जग (1991 ते 2011)
o 1991 – सोव्हिएत युनियनचे विघटन – एक राजकीय तत्त्वप्रणाली संपल्‍याचा दावा – जग एकखांबी की बहुखांबी – जागतिकीकरणः एक की दोन प्रकारचे – भांडवलाला मुक्‍त प्रवेश पण श्रमाला (कामगारांना) निर्बंध
o 21 व्‍या शतकात लॅटिन अमेरिकेत नवीन राजकीय समीकरणे, अमेरिकन वर्चस्‍व झुगारले
o युरोपातल्‍या 17 देशांचे मिळून एकच चलन – युरो
o गॅटची जागा जागतिक व्‍यापार संघटनेने घेतली (WTO)
o जागतिक हितसंबंधांची नवीन जुळणी – G – 20, SAFTA, BRIC, IBSA इ.
o अमेरिकन ट्विन टॉवरवर दहशतवादी हल्‍ला, अमेरिकेचे जगाला दहशतवादविरोधी आवाहन, इराक, अफगाणवरील अमेरिकेचे हल्‍ले, ‘दहशतवाद म्‍हणजे इस्‍लामिक दहशतवाद’ हा छुपा प्रचार
o अमेरिका, युरोपीय देशांकडून मुक्‍त बाजारपेठेची मांडणी, प्रत्‍यक्षात स्‍वतःच्‍या देशात संरक्षणाचे धोरण
o अमेरिकन अर्थव्‍यवस्‍थेतील अरिष्‍ट, युरोपमध्‍ये - ग्रीस, इटली, स्‍पेन, पोर्तुगाल इ. अर्थव्‍यवस्‍था ग‍र्तेत, ‘नफा भांडवलदारांचा, त्‍यांचा तोटा मात्र सरकारी तिजोरीतून भरणे’ हे व्‍यवहारसूत्र
o फ्रान्‍स, जर्मनी, इंग्‍लंड, अमेरिका – कामगारांचे सातत्‍याने बंद, निदर्शने, संप
o बेकारी, सामाजिक सुरक्षिततेत घट इ. मुळे वांशिक अस्‍वस्‍थता, फ्रान्‍स , इंग्‍लंड, स्‍पेन इ. ठिकाणी काळ्या, आशियाई लोकांवर वाढते हल्‍ले, नोकरीत स्‍थानिकांना, नंतर युरोपियनांना प्राधान्‍य देण्‍याचे धोरण
o जागतिकीकरणाचा फटका - अमेरिका व युरोप. चीन, भारत अर्थव्‍यवस्‍थेला वेग
o 2011 – अरब राष्‍ट्रांत स्‍थानिक हुकूमशहा व लष्‍करशहांविरोधात उठाव – पाश्‍चात्‍य राष्‍ट्रांचे तेलाचे राजकारण – जनतेची लोकशाही सत्‍तेच्‍या मागणीसाठी सातत्‍याने आंदोलने – साम्राज्‍यवाद्यांच्‍या ‘इस्‍लामिक दहशतवाद’ या सिद्धांताला छेद देणा-या सकारात्‍मक घटना

Tuesday, August 14, 2012

Interesting Facts about India


• India never invaded any country in her last 100000 years of history.
• When many cultures were only nomadic forest dwellers over 5000 years ago, Indians established Harappan culture in Sindhu Valley (Indus Valley Civilization)
• The name 'India' is derived from the River Indus, the valleys around which were the home of the early settlers. The Aryan worshippers referred to the river Indus as the Sindhu.
• The Persian invaders converted it into Hindu. The name 'Hindustan' combines Sindhu and Hindu and thus refers to the land of the Hindus.
• Chess was invented in India. • Algebra, Trigonometry and Calculus are studies, which originated in India.
• The 'Place Value System' and the 'Decimal System' were developed in India in 100 B.C.
• The World's First Granite Temple is the Brihadeswara Temple at Tanjavur, Tamil Nadu. The shikhara of the temple is made from a single 80-tonne piece of granite. This magnificent temple was built in just five years, (between 1004 AD and 1009 AD) during the reign of Rajaraja Chola.
• India is the largest democracy in the world, the 6th largest Country in the world, and one of the most ancient civilizations.
• The game of Snakes & Ladders was created by the 13th century poet saint Gyandev. It was originally called 'Mokshapat'. The ladders in the game represented virtues and the snakes indicated vices. The game was played with cowrie shells and dices. In time, the game underwent several modifications, but its meaning remained the same, i.e. good deeds take people to heaven and evil to a cycle of re-births.
• The world's highest cricket ground is in Chail, Himachal Pradesh. Built in 1893 after leveling a hilltop, this cricket pitch is 2444 meters above sea level. • India has the largest number of Post Offices in the world.
• The largest employer in the world is the Indian Railways, employing over a million people. • The world's first university was established in Takshila in 700 BC. More than 10,500 students from all over the world studied more than 60 subjects. The University of Nalanda built in the 4th century was one of the greatest achievements of ancient India in the field of education.
• Ayurveda is the earliest school of medicine known to mankind. The Father of Medicine, Charaka, consolidated Ayurveda 2500 years ago.
• India was one of the richest countries till the time of British rule in the early 17th Century. Christopher Columbus, attracted by India's wealth, had come looking for a sea route to India when he discovered America by mistake.
• The Art of Navigation & Navigating was born in the river Sindh over 6000 years ago. The very word Navigation is derived from the Sanskrit word 'NAVGATIH'. The word navy is also derived from the Sanskrit word 'Nou'.
• Bhaskaracharya rightly calculated the time taken by the earth to orbit the Sun hundreds of years before the astronomer Smart. According to his calculation, the time taken by the Earth to orbit the Sun was 365.258756484 days.
• The value of "pi" was first calculated by the Indian Mathematician Budhayana, and he explained the concept of what is known as the Pythagorean Theorem. He discovered this in the 6th century, long before the European mathematicians.
• Algebra, Trigonometry and Calculus also originated in India.Quadratic Equations were used by Sridharacharya in the 11th century. The largest numbers the Greeks and the Romans used were 106 whereas Hindus used numbers as big as 10*53 (i.e. 10 to the power of 53) with specific names as early as 5000 B.C.during the Vedic period.Even today, the largest used number is Terra: 10*12(10 to the power of 12).
• Until 1896, India was the only source of diamonds in the world.
• The Baily Bridge is the highest bridge in the world. It is located in the Ladakh valley between the Dras and Suru rivers in the Himalayan mountains. It was built by the Indian Army in August 1982.
• Sushruta is regarded as the Father of Surgery. Over2600 years ago Sushrata & his team conducted complicated surgeries like cataract, artificial limbs, cesareans, fractures, urinary stones, plastic surgery and brain surgeries.
• Usage of anaesthesia was well known in ancient Indian medicine. Detailed knowledge of anatomy, embryology, digestion, metabolism,physiology, etiology, genetics and immunity is also found in many ancient Indian texts.
• India exports software to 90 countries.
• The four religions born in India - Hinduism, Buddhism, Jainism, and Sikhism, are followed by 25% of the world's population.
• Jainism and Buddhism were founded in India in 600 B.C. and 500 B.C. respectively.
• Islam is India's and the world's second largest religion.
• There are 300,000 active mosques in India, more than in any other country, including the Muslim world.
• The oldest European church and synagogue in India are in the city of Cochin. They were built in 1503 and 1568 respectively.
• Jews and Christians have lived continuously in India since 200 B.C. and 52 A.D. respectively
• The largest religious building in the world is Angkor Wat, a Hindu Temple in Cambodia built at the end of the 11th century.
• The Vishnu Temple in the city of Tirupathi built in the 10th century, is the world's largest religious pilgrimage destination. Larger than either Rome or Mecca, an average of 30,000 visitors donate $6 million (US) to the temple everyday.
• Sikhism originated in the Holy city of Amritsar in Punjab. Famous for housing the Golden Temple, the city was founded in 1577.
• Varanasi, also known as Benaras, was called "the Ancient City" when Lord Buddha visited it in 500 B.C., and is the oldest, continuously inhabited city in the world today.
• India provides safety for more than 300,000 refugees originally from Sri Lanka, Tibet, Bhutan, Afghanistan and Bangladesh, who escaped to flee religious and political persecution.
• His Holiness, the Dalai Lama, the exiled spiritual leader of Tibetan Buddhists, runs his government in exile from Dharmashala in northern India.
• Martial Arts were first created in India, and later spread to Asia by Buddhist missionaries.
• Yoga has its origins in India and has existed for over 5,000 years.

Indian Freedom Struggle (1857-1947)

           Indian Freedom Struggle (1857-1947)
 
In ancient times, people from all over the world were keen to come to India. The Aryans came from Central Europe and settled down in India.The Persians followed by the Iranians and Parsis immigrated to India. Then came the Moghuls and they too settled down permanently in India. Chengis Khan, the Mongolian, invaded and looted India many times. Alexander the Great too, came to conquer India but went back after a battle with Porus. He-en Tsang from China came in pursuit of knowledge and to visit the ancient Indian universities of Nalanda and Takshila. Columbus wanted to come to India, but instead landed on the shores of America. Vasco da Gama from Portugal came to trade his country's goods in return for Indian species. The French came and established their colonies in India.
Lastly, the Britishers came and ruled over India for nearly 200 years. After the battle of Plassey in 1757, the British achieved political power in India. And their paramountcy was established during the tenure of Lord Dalhousie, who became the Governor- General in 1848. He annexed Punjab, Peshawar and the Pathan tribes in the north-west of India. And by 1856, the British conquest and its authority were firmly established. And while the British power gained its heights during the middle of the 19th century, the discontent of the local rulers, the peasantry, the intellectuals, common masses as also of the soldiers who became unemployed due to the disbanding of the armies of various states that were annexed by the British, became widespread. This soon broke out into a revolt which assumed the dimensions of the 1857 Mutiny.

 The Indian Mutiny of 1857 The conquest of India, which could be said to have begun with the Battle of Plassey (1757), was practically completed by the end of Dalhousie's tenure in 1856. It had been by no means a smooth affair as the simmering discontent of the people manifested itself in many localized revolt during this period. However, the Mutiny of 1857, which began with a revolt of the military soldiers at Meerut, soon became widespread and posed a grave challenge to the British rule. Even though the British succeeded in crushing it within a year, it was certainly a popular revolt in which the Indian rulers, the masses and the militia participated so enthusiastically that it came to be regarded as the First War of Indian Independence.
Introduction of zamindari system by the British, where the peasants were ruined through exorbitant charges made from them by the new class of landlords. The craftsmen were destroyed by the influx of the British manufactured goods. The religion and the caste system which formed the firm foundation of the traditional Indian society was endangered by the British administration. The Indian soldiers as well as people in administration could not rise in hierarchy as the senior jobs were reserved for the Europeans. Thus, there was all-round discontent and disgust against the British rule, which burst out in a revolt by the 'sepoys' at Meerut whose religious sentiments were offended when they were given new cartridges greased with cow and pig fat, whose covering had to be stripped out by biting with the mouth before using them in rifles. The Hindu as well as the Muslim soldiers, who refused to use such cartridges, were arrested which resulted in a revolt by their fellow soldiers on May 9, 1857.
The rebel forces soon captured Delhi and the revolt spread to a wider area and there was uprising in almost all parts of the country. The most ferocious battles were fought in Delhi, Awadh, Rohilkhand, Bundelkhand, Allahabad, Agra, Meerut and western Bihar. The rebellious forces under the commands of Kanwar Singh in Bihar and Bakht Khan in Delhi gave a stunning blow to the British. In Kanpur, Nana Sahib was proclaimed as the Peshwa and the brave leader Tantya Tope led his troops. Rani Lakshmibai was proclaimed the ruler of Jhansi who led her troops in the heroic battles with the British. The Hindus, the Muslims, the Sikhs and all the other brave sons of India fought shoulder to shoulder to throw out the British. The revolt was controlled by the British within one year, it began from Meerut on 10 May 1857 and ended in Gwalior on 20 June 1858.

 End of the East India Company
Consequent to the failure of the Revolt of 1857 rebellion, one also saw the end of the East India Company's rule in India and many important changes took place in the British Government's policy towards India which sought to strengthen the British rule through winning over the Indian princes, the chiefs and the landlords. Queen Victoria's Proclamation of November 1, 1858 declared that thereafter India would be governed by and in the name of the British Monarch through a Secretary of State.
The Governor General was given title of Viceroy, which meant the representative of the Monarch. Queen Victoria assumed the title of the Empress of India and thus gave the British Government unlimited powers to intervene in the internal affair of the Indian states. In brief, the British paramountcy over India, including the Indian States, was firmly established. The British gave their support to the loyal princes, zamindar and local chiefs but neglected the educated people and the common masses. They also promoted the other interests like those of the British merchants, industrialists, planters and civil servants. The people of India, as such, did not have any say in running the government or formulation of its policies. Consequently, people's disgust with the British rule kept mounting, which gave rise to the birth of Indian National Movement.
The leadership of the freedom movement passed into the hands of reformists like Raja Rammohan Roy, Bankim Chandra and Ishwar Chandra Vidyasagar. During this time, the binding psychological concept of National Unity was also forged in the fire of the struggle against a common foreign oppressor.


Raja Rammohan Roy (1772-1833) founded the Brahmo Samaj in 1828 which aimed at purging the society of all its evil practices. He worked for eradicating evils like sati, child marriage and purdah system, championed widow marriage and women's education and favoured English system of education in India. It was through his effort that sati was declared a legal offence by the British.
 


Swami Vivekananda (1863-1902) the disciple of Ramakrishna Paramahamsa, established the Ramkrishna Mission at Belur in 1897. He championed the supremacy of Vedantic philosophy. His talk at the Chicago (USA) Conference of World Religions in 1893 made the westerners realize the greatness of Hinduism for the first time.



 Formation of Indian National Congress (INC)
The foundations of the Indian National Movement were laid by Suredranath Banerjee with the formation of Indian Association at Calcutta in 1876. The aim of the Association was to represent the views of the educated middle class, inspire the Indian community to take the value of united action. The Indian Association was, in a way, the forerunner of the Indian National Congress, which was founded, with the help of A.O. Hume, a retired British official. The birth of Indian National Congress (INC) in 1885 marked the entry of new educated middle-class into politics and transformed the Indian political horizon. The first session of the Indian National Congress was held in Bombay in December 1885 under the president ship of Womesh Chandra Banerjee and was attended among others by and Badr-uddin-Tyabji.
At the turn of the century, the freedom movement reached out to the common unlettered man through the launching of the "Swadeshi Movement" by leaders such as Bal Gangadhar Tilak and Aurobindo Ghose. The Congress session at Calcutta in 1906, presided by Dadabhai Naoroji, gave a call for attainment of 'Swaraj' a type of self-government elected by the people within the British Dominion, as it prevailed in Canada and Australia, which were also the parts of the British Empire.
Meanwhile, in 1909, the British Government announced certain reforms in the structure of Government in India which are known as Morley-Minto Reforms. But these reforms came as a disappointment as they did not mark any advance towards the establishment of a representative Government. The provision of special representation of the Muslim was seen as a threat to the Hindu-Muslim unity on which the strength of the National Movement rested. So, these reforms were vehemently opposed by all the leaders, including the Muslim leader Muhammad Ali Jinnah. Subsequently, King George V made two announcements in Delhi: firstly, the partition of Bengal, which had been effected in 1905, was annulled and, secondly, it was announced that the capital of India was to be shifted from Calcutta to Delhi.
The disgust with the reforms announced in 1909 led to the intensification of the struggle for Swaraj. While, on one side, the activists led by the great leaders like Bal Gangadhar Tilak, Lala Lajpat Rai and Bipin Chandra Pal waged a virtual war against the British, on the other side, the revolutionaries stepped up their violent activities There was a widespread unrest in the country. To add to the already growing discontent among the people, Rowlatt Act was passed in 1919, which empowered the Government to put people in jail without trial. This caused widespread indignation, led to massive demonstration and hartals, which the Government repressed with brutal measures like the Jaliawalla Bagh massacre, where thousand of unarmed peaceful people were gunned down on the order of General Dyer.

Jallianwala Bagh Massacre
Jalianwala Bagh massacre of April 13, 1919 was one of the most inhuman acts of the British rulers in India. The people of Punjab gathered on the auspicious day of Baisakhi at Jalianwala Bagh, adjacent to Golden Temple (Amritsar), to lodge their protest peacefully against persecution by the British Indian Government. General Dyer appeared suddenly with his armed police force and fired indiscriminately at innocent empty handed people leaving hundreds of people dead, including women and children.
After the First World War (1914-1918), Mohandas Karamchand Gandhi became the undisputed leader of the Congress. During this struggle, Mahatma Gandhi had developed the novel technique of non-violent agitation, which he called 'Satyagraha', loosely translated as 'moral domination'. Gandhi, himself a devout Hindu, also espoused a total moral philosophy of tolerance, brotherhood of all religions, non-violence (ahimsa) and of simple living. With this, new leaders like Jawaharlal Nehru and Subhash Chandra Bose also emerged on the scene and advocated the adoption of complete independence as the goal of the National Movement.

The Non-Cooperation Movement
The Non-Cooperation Movement was pitched in under leadership of Mahatma Gandhi and the Indian National Congress from September 1920 to February 1922, marking a new awakening in the Indian Independence Movement. After a series of events including the Jallianwala Bagh Massacre, Gandhiji realised that there was no prospect of getting any fair treatment at the hands of British, so he planned to withdraw the nation's co-operation from the British Government, thus launching the Non-Cooperation Movement and thereby marring the administrative set up of the country. This movement was a great success as it got massive encouragement to millions of Indians. This movement almost shook the British authorities.

Simon Commission
The Non-cooperation movement failed. Therefore there was a lull in political activities. The Simon Commission was sent to India in 1927 by the British Government to suggest further reforms in the structure of Indian Government. The Commission did not include any Indian member and the Government showed no intention of accepting the demand for Swaraj. Therefore, it sparked a wave of protests all over the country and the Congress as well as the Muslim League gave a call to boycott it under the leadership of Lala Lajpat Rai. The crowds were lathi charged and Lala Lajpat Rai, also called Sher-e-Punjab (Lion of Punjab) died of the blows received in an agitation.

Civil Disobedience Movement
Mahatma Gandhi led the Civil Disobedience Movement that was launched in the Congress Session of December 1929. The aim of this movement was a complete disobedience of the orders of the British Government. During this movement it was decided that India would celebrate 26th January as Independence Day all over the country. On 26th January 1930, meetings were held all over the country and the Congress tricolour was hoisted. The British Government tried to repress the movement and resorted to brutal firing, killing hundreds of people. Thousands were arrested along with Gandhiji and Jawaharlal Nehru. But the movement spread to all the four corners of the country Following this, Round Table Conferences were arranged by the British and Gandhiji attended the second Round Table Conference at London. But nothing came out of the conference and the Civil Disobedience Movement was revived.
During this time, Bhagat Singh, Sukhdev and Rajguru were arrested on the charges of throwing a bomb in the Central Assembly Hall (which is now Lok Sabha) in Delhi, to demonstrate against the autocratic alien rule. They were hanged to death on March 23, 1931.

Quit India Movement
In August 1942, Gandhiji started the 'Quit India Movement' and decided to launch a mass civil disobedience movement 'Do or Die' call to force the British to leave India. The movement was followed, nonetheless, by large-scale violence directed at railway stations, telegraph offices, government buildings, and other emblems and institutions of colonial rule. There were widespread acts of sabotage, and the government held Gandhi responsible for these acts of violence, suggesting that they were a deliberate act of Congress policy. However, all the prominent leaders were arrested, the Congress was banned and the police and army were brought out to suppress the movement.
Meanwhile, Netaji Subhash Chandra Bose, who stealthily ran away from the British detention in Calcutta, reached foreign lands and organized the Indian National Army (INA) to overthrow the British from India.

The Second World War broke out in September of 1939 and without consulting the Indian leaders, India was declared a warring state (on behalf of the British) by the Governor General. Subhash Chandra Bose, with the help of Japan, preceded fighting the British forces and not only freed Andaman and Nicobar Islands from the Britishers but also entered the north-eastern border of India. But in 1945 Japan was defeated and Netaji proceeded from Japan through an aeroplane to a place of safety but met with an accident and it was given out that he died in that air-crash itself.
"Give me blood and I shall give you freedom" - was one of the most popular statements made by him, where he urges the people of India to join him in his freedom movement.

Partition of India and Pakistan
At the conclusion of the Second World War, the Labour Party, under Prime Minister Clement Richard Attlee, came to power in Britain. The Labour Party was largely sympathetic towards Indian people for freedom. A Cabinet Mission was sent to India in March 1946, which after a careful study of the Indian political scenario, proposed the formation of an interim Government and convening of a Constituent Assembly comprising members elected by the provincial legislatures and nominees of the Indian states. An interim Government was formed headed by Jawaharlal Nehru. However, the Muslim League refused to participate in the deliberations of the Constituent Assembly and pressed for the separate state for Pakistan. Lord Mountbatten, the Viceroy of India, presented a plan for the division of India into India and Pakistan, and the Indian leaders had no choice but to accept the division, as the Muslim League was adamant.
Thus, India became free at the stroke of midnight, on August 14, 1947. (Since then, every year India celebrates its Independence Day on 15th August). Jawaharlal Nehru became the first Prime Minster of free India and continued his term till 1964. Giving voice to the sentiments of the nation, Prime Minister, Pandit Jawaharlal Nehru said,
Long years ago we made a tryst with destiny, and now the time comes when we will redeem our pledge, not wholly or in full measure, but very substantially. At the stroke of the midnight hour, when the world sleeps, India will awake to life and freedom. A moment comes, which comes but rarely in history, when we step out from the old to the new, when an age ends and when the soul of a nation, long suppressed, finds utterance.... We end today a period of ill fortune, and India discovers herself again.
Earlier, a Constituent Assembly was formed in July 1946, to frame the Constitution of India and 
Dr. Rajendra Prasad was elected its President. The Constitution of India which was adopted by the Constituent Assembly on 26th November 1949. On January 26, 1950, the Constitution was came into force and Dr. Rajendra Prasad was elected the first President of India.





Wednesday, March 7, 2012

!!!!!!आनंदोत्सव होळीचा !!!!!

**महाराष्ट्र राज्य हे सहयाद्री, सातपुडा आणि विंध्य पर्वतराजीत असलेलं प्रगतीच्या वाटेवरील एक राज्य. याच सातपुडा पर्वताच्या द-याखो-यातील विस्तीर्ण अशा वनश्रीनं नटलेलं मेळघाटचं अरण्य. निसर्गसख्यांचं माहेर. कारण येथे आहेत साग वृक्षांची आभाळाशी स्पर्धा करणारी झाडं. त्यामध्ये आहे वाघ, बिबट,अस्वल,रानकुत्रे,सांबर इ. वन्यप्राण्यांचे आश्रयस्थानं.

**“कोरकू” ही आदिवासी जमात याच मेळघाटात आहे. ही जमात “मुंडा”किंवा “कोलारीयन” वंशाशी संबंधीत आहे. अर्थात काही ठिकाणी “कोरवा” हया नावाने ओळखल्या जाते. मध्य प्रदेशातील होशंगाबाद,निमार आणि बैतूल जिल्हयात तर अमरावती जिल्हयातील मेळघाट परिसरातील अतिदुर्गम भागात या जमातीचे वास्तव्य आहे. धार्मिक आणि मंत्रतंत्रावर विश्वास ठेवणारे हे लोक असून महादेव ही त्यांची प्रमुख देवता आहे. जंगलाचा राजा वाघालाही ते पुजनीय मानून त्याची पूजा करतात. म्हणून वाघाला ते “कुलामामा” असं म्हणतात. त्यामुळं हा आदिवासी वाघाची कधीच शिकार करत नाही.

**कोरकुंचा मुख्य व्यवसाय शेती हा आहे. डोंगराच्या उतरंडीवर ते आपली शेती पिकवितात. निसर्गाच्या सानिध्यात असलेली आदिवासी गाव आणि सुटसुटीत मोकळया जागेत उभारलेली कुडाची साधी घरं गावरस्त्याच्या दोनी बाजूने एका रांगेने असतात. धोतर, कुर्ता आणि डोक्यावर पागोटं असा पुरुषांचा पोषाख असतो. स्त्रीया साडया परिधान करतात.

**“कोरकू” वर्षभरात विविध सण-उत्सव साजरे करत असले तरी होळी हा त्यांचा सर्वात आवडीचा आणि पारंपारिक महत्वाचा सण आहे. कामधंद्यासाठी बाहेरगावी गेलेली मंडळी या सणानिमित्त आपआपल्या गावी परत येतात. होळी सणाची तयारी कोरकु खूप दिवस अगोदर सुरु करतात. नवनी कपडे, दागदागिने खरेदी केली जातात. घराची साफसफाई करुन सडासंमार्जन करुन घरं सजविली जातात. सर्वात महत्वाची बाब म्हणजे नृत्य करण्यासाठी आवश्यक ढोल,ताशे,टिमकी, बासरी इ.साहित्य साफसुधरी केली जातात.

**होळीचा हा पाच दिवसाचा सण निर्विघ्नपणे पार पडावा म्हणून “भिमला” नावाचा उपासना विधी साजरा केला जातो. गावातली जाणती ज्येष्ठ मंडळी जंगलात जाऊन टेंभूर्णीच्या झाडाची पूजा करतात. या झाडाची फांदी तोडून ते गावात आणतात. ज्या स्थानावर होळी रचावयाची असते तेथे ही फांदी जमिनीत गाडतात. त्यानंतर त्याभोवती होळी रचली जाते. त्यात पाच बांबू रोवून त्यांच्या टोकावर पळसाची फुलं ,केसा,डहाळया,पु-या, चपाती आदी सामग्री बांधतात. यालाच होळीचा शृंगार मानला जातो. बांबूभोवती तुराटया, पराटया आणि लाकडं व्यवस्थित रचली जातात.

**“मुठवा” हा कोरकूंच्या गावाचा देव आहे. संध्याकाळी गावातले आबालवृध्द स्त्री-पुरुष या देवाजवळ जमा होतात. परंपरागत “फगनय नृत्य” करत ते मिरवणुकीनं गाव पाटलाच्या घरी जातात. पाटलाची बायको या मिरवणुकीला गुलाल लावून ओवाळते. तेथून ही मिरवणुक वाजत गाजत मुठवा देवाजवळ येते. पाटलाची बायको देवाजी पूजा करते. वाटेवरच्या इतर देवतांची पूजा करण्यात येते. मिरवणुकीतले लोक एकमेकांना गुलाल लावत प्रेमाने भेटतात. आदिवासींचा रानमेवा म्हणून ओळखल्या जाणा-या मोहापासून काढलेलं “सिड्डू” हे मद्य प्राशन करतात. मग ही मिरवणूक होळीच्या ठिकाणी जाते. यावेळी आदिवासी स्त्री-पुरुष मिळून हातात हात घालून सामुहिक नृत्य करतात. स्त्रीया गळयात सळी,कर्णभूषणं,हातात पाटल्या,कमरीवर करगोटा आणि पायात तोडे घालून नृत्य करत असतात. गावच्या पाटलाची बायको होळीची पूजा करते आणि होळी पेटविल्या जाते. होळी पेटल्यावर बांबू जळून खाली पडणं अशुभ मानतात. म्हणूनकाही लोक बांबू आपल्या खांद्यावर झेलतात. बांबूचे पाच तुकडे करुन ते परत होळीत टाकतात.

**होळी संपूर्ण पेटल्यानंतर कोरकू मुठवा देवाजवळ एकत्र जमतात. आडवा दोर धरुन स्त्रीया पुरुषांना अडवून “फगवा” मागतात. फगवा मिळाल्याशिवाय रस्ता सोडत नाहीत. याही वेळी स्त्री-पुरुष विशिष्ट प्रकारची गीतं गात नृत्य करत असतात. याला “होरयार नृत्य” असं म्हणतात. त्यानंतर पुरुष मंडळी एका भांडयात पैसे टाकतात. यालाच “फगवा” असं म्हणतात. त्यानंतर पुरुषांना जायला रस्ता दिला जातो. गावपाटलाच्या भेटीला हे सर्व लोक जातात. भोजनानंतर मुठवा देवाजवळ रात्रभर नृत्य सुरु करतात.

**निसर्गपूजक आणि पर्यावरण रक्षक कोरकु आदिवासी, पळसाच्या झाडांच्या फुलांपासून रंगपंचमीस रंग तयार करतात. भांडयात फगवा टाकल्याशिवाय रंग लावायला परवानगी नसते. फगवा टाकल्यावरच रंग पंचमीला खरी सुरुवात होते. इथंही लोक नृत्य करतात.कोरकू आदिवासी स्वत:ला रावणवंशी मानतात. रावणाचा मुलगा “मेघनाथ” हा सर्व देवतांना जिंकणारा महापराक्रमी देव असं कोरकू मानतात आणि म्हणूनच होळीच्या दुस-या दिवशी खांबाची म्हणजेच पर्यायानं मेघनाथची पूजा ते करतात. त्याला नवसाचं कोंबडं बळी देतात. बळी देण्यापूर्वी त्या कोंबडयाचीही पूजा होते. कोंबडयावर पाणी शिंपडल्यावर ते फडफडलं की नवस कबूल केला असं म्हणतात.

**अशा त-हेनं सातपुडा पर्वतराजीच्या मेळघाटातला कोरकू आदिवासी आपल्या परंपरागत पध्दतीनं होळीचा हा सण साजरा करतात. पंचमीच्या दिवशी होलिकोत्सवाची सांगता होते. या दिवशी मद्यप्राशन करणं पवित्र समजलं जातं. शिशिर ऋतुच्या पानगळीत होळीचा अनोखा रंगोत्सव मेळघाटातील आदिवासी कोरकुंच्या आयुष्यातही आनंदाचे रंग भरत असतो ते ऋतूराज वसंतच्या स्वागतासाठी.!!!!!!

Tuesday, March 6, 2012

सी. डी. देशमुख

**चिंतामण द्वारकानाथ देशमुख ऊर्फ सीडी ही एक असामान्य बुद्धिमत्ता असलेली महान व्यक्ती होती. १४ जानेवारी १८९६ साली रायगड जिह्यातल्या नाटा या गावी सीडींचा जन्म झाला. त्यांचे वडील द्वारकानाथ देशमुख मोठे नावाजलेले वकील होते. आपल्या शैक्षणिक कारकिर्दीत सीडींनी कधीही पहिला नंबर सोडला नाही. मुंबई विद्यापीठाच्या मॉट्रिकच्या परीक्षेत ते पहिले आले. जगन्नाथ शंकरशेट संस्कृत शिष्यवृत्ती परीक्षेत ते पहिले आले. पुढे केंब्रीज विद्यापीठातून त्यांनी विज्ञानाची पदवी घेतली, तिथे ते पहिले आले आणि आय.सी.एस. (इंडियन सिव्हिल सर्व्हिसेस) या परीक्षेतही ते पहिले आले.

**अशा असामान्य बुद्धिमत्तेचा ब्रिटिशांनी योग्य वापर करून घेतला नसता तरच नवल. सन १९२० मध्ये म्हणजे वयाच्या २४व्या वर्षी ते आय.सी.एस. झाले. त्यांच्या करिअरची सुरुवात `सी. पी. बेरार स्टेट' (त्या काळी मध्य प्रदेश आणि विदर्भ या भागांचे मिळून असलेले राज्य)चे उपायुक्त म्हणून झाली. भराभर पायर्या चढत १९३९ साली ते सेक्रेटरी पदापर्यंत पोहोचले. याच साली रिझर्व बँकेत लाएसन ऑफिसर म्हणून त्यांची नेमणूक झाली. बँकेतील घडामोडींकडे लक्ष ठेवून त्या घडामोडींबाबत सरकारला माहिती देण्याचं महत्त्वाचं काम त्यांच्यावर सोपविण्यात आलं. पुढे रिझर्व बँकेचे सेक्रेटरी, डेप्युटी गव्हर्नर आणि मग १९४३ साली ते भारतीय रिझर्व बँकेचे गव्हर्नर झाले. रिझर्व बँकेचे गव्हर्नर बनणारे ते पहिले भारतीय होते. पुढे सहा वर्ष ते गव्हर्नर पदावर राहिले. तेथे त्यांनी स्वत:ची छाप सोडली. ते रिझर्व बँकेचे अत्यंत यशस्वी गव्हर्नर ठरले. रिझर्व बँकेच्या कारभारात त्यांनी असंख्य सुधारणा केल्या. अनेक पद्धतींमध्ये सुयोग्य बदल केले. बँकेच्या वार्षिक अहवालात भारताचं संपूर्ण वर्षाचं वित्तीय चित्र सादर करण्याची पद्धत त्यांनी सुरू केली. मुख्य म्हणजे मोठय़ा उद्योगधंद्यांना कर्ज पुरवठा करण्यासाठी `इंडस्ट्रियल फायनान्स कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया'ची स्थापना त्यांच्याच देखरेखीखाली करण्यात आली. देशात पहिल्यांदाच ग्रामीण भागातील शेतकर्यांना कर्ज देण्याची सुविधा त्यांनी सुरू केली. देशातील कृषी उद्योगाच्या दृष्टीने ही अत्यंत महत्त्वाची गोष्ट ठरली. त्यांच्या असामान्य बुद्धिमत्तेचा आदर राखून ब्रिटिश सरकारनं १९४४ मध्ये त्यांना `सर' ही पदवी बहाल केली.

**रिझर्व बँकेचे गव्हर्नर म्हणून त्यांची नेमणूक झाल्यावर अजून एक महत्त्वाची गोष्ट घडली. ब्रिटिश काळातील भारतीय चलनी नोटांवर सी. डी. देशमुखांची सही छापण्यास सुरुवात झाली. चलनी नोटांवर सही करणारे सीडी हे पहिले भारतीय ठरले.

**पुढे त्यांनी आंतरराष्ट्रीय पातळीवरही भारताचं प्रतिनिधित्व केलं. इंटरनॅशनल मॉनिटरी फंड (आय.एम.एफ.) येथेही त्यांनी भारताचं प्रतिनिधित्व केलं. त्यांनी आय.एम.एफ.च्या बोर्ड ऑफ गव्हर्नर्सचं अध्यक्षपदही भूषविलं.

**याच दरम्यान देशाला स्वातंत्र्य मिळण्याच्या दृष्टीनं पाऊलं उचलली जात होती. भारताला स्वातंत्र्य मिळालं, पण देशाला अत्यंत दुर्देवी अशा फाळणीला सामोरं जावं लागलं. भारत आणि पाकिस्तान यांच्यातील मालमत्तेचं वाटप आणि देशावर असलेल्या कर्ज आणि इतर बोजा यांची विभागणी हे एक अत्यंत नाजूक काम होतं. ते काम सीडींच्या देखरेखीखाली पार पडलं.

**१ जानेवारी १९४९ साली रिझर्व बँकेचं जे राष्ट्रीयीकरण झालं त्याचीही महत्त्वाची जबाबदारी सीडींवर होती. भारताच्या पहिल्या पंचवार्षिक योजनेचा आराखडा तयार करण्यासाठी पंतप्रधान पं. जवाहरलाल नेहरू यांनी सीडींना या योजनेत सामील करून घेतलं. भारताचा आर्थिक पाया मजबूत करण्याचं महत्त्वाचं काम त्यांनी केलं. दुसर्या पंचवार्षिक योजनेचा आराखडाही त्यांनी तयार केला. लगेचच ते नेहरूंच्या केंद्रीय मंत्रीमंडळात वित्तमंत्री म्हणून रुजू झाले. भारतासारख्या विकसनशील देशाचा जलद आर्थिक विकास व्हावा, समाजाला आर्थिकदृष्टय़ा न्याय मिळावा आणि देशाला आर्थिक स्थैर्य प्राप्त व्हावं, या दृष्टीनं ते सतत प्रयत्नशील राहिले. नवीन कंपनी कायदा, स्टेट बँका आणि आयुर्विमा कंपन्यांचं राष्ट्रीयीकरण यामध्येही त्यांचा महत्त्वाचा वाटा होता.

**१९५६ सालापर्यंत ते नेहरूंच्या मंत्रीमंडळात वित्तमंत्री राहिले. आणि मग मुंबईसह संयुक्त महाराष्ट्राच्या चळवळीला पाठिंबा देण्याच्या हेतूनं त्यांनी मंत्रीपदाचा राजीनामा दिला.

**अर्थात, त्यानंतरही त्यांची लोकसेवा आणि देशसेवा सुरूच राहिली. १९५६ ते १९६० दरम्यान त्यांनी युनिव्हर्सिटी ग्रँट कमिशनचं अध्यक्षपद भूषविलं. भारतातील सर्व विद्यापीठांच्या दरम्यान समन्वय साधणं आणि विद्यापीठांचा दर्जा वाढविणं हे या कमिशनचं मुख्य काम होतं. १९६२ ते १९६७ दरम्यान ते दिल्ली विद्यापीठाचे कुलगुरू होते. खरं तर या काळापर्यंत ते जागतिक दर्जाचे अर्थतज्ञ झालेले होते. अनेक बहुराष्ट्रीय कंपन्या आर्थिक सल्लागार त्यांची नेमणूक करायला तयार होत्या. तेथे त्यांना गलेलठ्ठ पगारही मिळाला असता. एवढंच नव्हे, तर आय.एम.एफ.चे मॅनेजिंग डायरेक्टर होण्याचं निमंत्रणही त्यांना आलं होतं. पण ते नाकारून त्यांनी भारतातच राहण्याचं ठरवलं.

**सी. डी. देशमुखांचं व्यक्तिमत्त्व हरहुन्नरी होतं. खरं तर ते विज्ञानाचे पदवीधर. पण नंतर ते अर्थकारणात शिरले. त्यांना जगातील सात भाषा उत्तमरित्या अवगत होत्या. ते बॅडमिंटनही चांगलं खेळायचे. रोज सकाळचा वेळी ते बागकाम करायचे. तत्त्वज्ञान हाही त्यांचा आवडीचा विषय होता. संस्कृत भाषेचे तर ते पंडितच होते. १९६९ साली त्यांच्या संस्कृत कवितांचा काव्यसंग्रह प्रकाशित झाला. केंद्र सरकारचे वित्तीय अंदाजपत्रक सादर करताना त्यांच्या भाषणामध्ये ते संस्कृत सुभाषितांची छान पेरणी करायचे. विरोधी पक्षाच्या प्रश्नाला उत्तर देण्याची त्यांची शैली अत्यंत विनम्र होती. आपला मुद्दा, आपले विचार स्पष्टपणे मांडण्यात ते वाक्बगार होते. त्यांचं वक्तृत्वही उत्तम होतं. सीडींच्या वक्तृत्वगुणाची आठवण म्हणून भारतीय रिझर्व बँकेनं १९८५ सालापासून `सी. डी. देशमुख स्मृती व्याख्यानमाला' सुरू केली.

**त्यांच्या असामान्य बुद्धिमत्तेची आणि त्यांनी केलेल्या देशसेवेची सर्व थरांतून चांगली दखल घेतली गेली. त्यांना अक्षरश: असंख्य देशी-विदेशी सन्मान प्राप्त झाले. आर्थिक क्षेत्रात राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर असामान्य कामगिरी केल्याबद्दल १९५९ साली त्यांना फिलिपिन्सच्या जोस ऍग्विलर यांना संयुक्तपणे शासकीय सेवा या क्षेत्रातला मॅगेसेसे पुरस्कार प्रदान करण्यात आला. १९७५ साली त्यांना पद्मविभूषण या पदवीनं गौरविण्यात आलं.

सी. डी. देशमुखांनी आपल्या व्यस्त जीवनशैलीमधून वेळ काढून स्वत:चं आरोग्यही उत्तम राखलं होतं. त्यामुळे त्यांना दीर्यायुष्य लाभलं. वयाच्या ८७ व्या वर्षी म्हणजे १९८२ साली हैदराबाद येथे त्यांचं निधन झालं